Deri yaşlanması ve sonucunda görülen kırışıklık, pigmenter değişiklikler ve deri tonusunda azalmanın kişiler üzerinde olumsuz psikolojik etkileri olmaktadır. Bu olumsuz değişikliklerin belli oranda düzeltilmesi bazı dermatolojik uygulamalar ile mümkün olabilmektedir.
Kimyasal soyucular (Kimyasal peeling)
Derinin dış tabakalarının kimyasal ajanlarla kontrollü hasarı kimyasal peeling olarak adlandırılır. Kimyasal soyma işleminde amaç istenilen derinliğe kadar hasar oluşturmak ve yara iyileşmesinden faydalanılarak çeşitli lezyonların tedavisini sağlamaktır. Kimyasal peeling aktinik keratoz ve lentigolar gibi deri lezyonlarının tedavisi, kırışıklıkların giderilmesi, derinin yapısının iyileştirilmesi ve sıkılaştırılması amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca akne ve akne skarları, melasma ve pigmentasyon bozuklukları ve siğil tedavileri için de kullanılabilirler.
Kimyasal soyucular oluşturdukları hasarın derinliğine göre yüzeysel, orta derinlikte ve derin peeling yapanlar olarak sınıflanabilir. Soyma işlemi ile derinin UV ve diğer irritanlara karşı bariyer fonksiyonu azalır, fotosensitivite artar, ciltte hassasiyet, eritem, epidermoliz, kontak ve irritan dermatit ve lekelenme meydana gelebilir. Bu nedenle özellikle koyu tenli hastalarda işleme düşük konsantrasyonda başlanmalı ve yanıta göre konsantrasyon arttırılmalıdır. Ayrıca güneşten korunma ve güneş koruyucu ürünlerin kullanılması mutlaka önerilmelidir.
Yüzeysel kimyasal soyucular: Oluşturdukları hasar epidermisde sınırlıdır. Özellikle ince kırışıklıklar, düzensiz pigmentasyon ve deri kabalaşmasının tedavisinde kullanılır. İyileşme süresi 1−3 gün kadardır. Bu amaçla en sık kullanılan ajanlar alfa hidroksi asitler (AHA), beta hidroksi asitler (BHA), rezorsinol, triklorasetik asit (TCA) ve Jessner solusyonudur.
AHA’lar çeşitli gıdalardan elde edilen organik asitlerdir. Bu grup içinde glikolik asit, laktik asit, malik asit, sitrik asit, tartarik asit ve fitik asit bulunur. Kullanılan AHA’nın oluşturduğu hasar derinliği; solusyonun pH’sına, konsantrasyonuna, uygulama miktarına ve süresine göre değişkenlik gösterir. AHA’lar içinde en popüleri kimyasal peeling amaçlı %20−70 konsantrasyonlarda kullanılan glikolik asittir. Düşük konsantrasyonlu AHA içeren cilt bakım ürünlerinin günlük olarak, düzenli ve uzun süreli kullanımının deri kalınlığını, asit mukopolisakkaritleri, kollajen yoğunluğunu ve elastik fiber kalitesini arttırdığı bildirilmiştir.
BHA’lar arasında en sık kullanılan ajan antienflamatuvar özelliği de olan salisilik asittir. Salisilik asit aynı zamanda iyi bir komedolitik olduğu için komedojenik akne tedavisinde tercih edilmektedir. Yüzeysel soyma işlemi için %20−30 konsantrasyonlarda kullanılır. AHA’lara göre daha az irritasyon oluşturur. Cilt temizleyici ve nemlendiriciler içinde ise %2 konsantrasyonda, günlük bakım ürünü olarak bulunur. Gebelikte ve emziren annelerde sistemik emilim riski nedeniyle kullanılması önerilmez.
Rezorsinol, yapısal ve kimyasal olarak fenole benzer. Krem şeklinde ve %10−30 konsantrasyonlarda kullanılır. Özellikle akne ve akne skarlarının tedavisinde ve pigmentasyon bozukluklarında etkilidir. Geçici hiperpigmentasyon dışında yan etkisi olmadığı belirtilse de uzun süre kullanımında hipotiroidi yapabileceği bildirilmiştir. Toksisite nedeniyle geniş alanlarda kullanılmamalıdır.
Jessner solüsyonu rezorsinolün sıvı formülasyonu olarak bilinir. Jessner solüsyonu pigmentasyon bozuklukları için iyi bir tedavi alternatifidir ve AHA’ların kullanıldığı tüm endikasyonlarda kullanılabilir.
TCA asetik asit derivesi olup keratolitik ve protein çökertici özellikleri vardır. Özellikle kırışıklıklar ve skarlar için en etkili peeling yöntemlerinden biridir. Ancak %40 konsantrasyon üzerinde tek başına kullanıldığında skar riski fazladır. Bu nedenle günümüzde yüzeysel peeling amacıyla %10−30 konsantrasyonlarda, daha derin soyma işlemi içinse aynı derecede etkin fakat skar riski daha düşük kombinasyonlar içinde kullanılmaktadır.
Orta derinlikte kimyasal soyucular: Orta derecede soyma işleminde epidermis ve papiller dermis hasarı oluşturulur. Özellikle düzensiz pigmentasyon, fotoyaşlanma, aktinik keratoz ve prekanseröz lezyonların tedavisinde uygulanır. İyileşme süresi 7−10 gün kadardır. Bu amaçla en sık %70 glikolik asit, Jessner solüsyonu−%35 TCA kombinasyonu, katı CO2−%35 TCA kombinasyonu kullanılır.
Derin kimyasal soyucular: Derin kimyasal soyma işleminde orta−retiküler dermise kadar hasar oluşturmak amaçlanır. Özellikle derin kırışıklıklar ve prekanseröz lezyonların tedavisi için uygulanır. İyileşme süresi uzundur ve komplikasyon riski fazladır. Aynı endikasyonlarda dermabrazyon ve lazer tedavisi de tercih edilebilir.
Gebelerde güvenlik (Kimyasal peeling): Bilindiği gibi gebelikte tedavi gerektirebilen pigmenter değişiklik melazmadır ve gebe kadınların %50’sinden çoğunda bildirilmiştir. Glikolik asit ile yapılabilen kimyasal peeling veya daha düşük konsantrasyondaki glikolik asit içeren topikal preparatının kullanılması durumunda gebeler üzerinde teratojen etki bildirilmemiştir. Buna rağmen bu tedavilere doğum sonrası başvurmak daha doğru olur.
Mekanik soyucular (Mekanik peeling)
Mekanik soyma işlemi derinin üst tabakalarının mekanik olarak uzaklaştırılıp dermal yara iyileşmesinin uyarılması esasına dayanır. Mikrodermabrazyon yönteminde bir püskürtücü aracılığı ile steril aluminyum oksit kristalleri deriye uygulanır ve dökülen deri bir vakum cihazı ile emilir. Düzensiz pigmentasyon, deri kabalaşması ve akne tedavisinde kullanılabilmektedir. Kırışıklıkların tedavisindeki etkisi ise tartışmalıdır. Yan etkileri arasında kanama, enfeksiyon ve hiperpigmentasyon bulunur.
Silikon karbid sandpaper kullanılarak el ile yapılan derma sanding ve tel fırçalar ve elmas uçlu aletler ile yapılan motorize dermabrazyon ise diğer mekanik peeling uygulamalarıdır.
Gebelerde güvenlik (Mekanik peeling): İnvaziv işlem olması nedeniyle mekanik soyma işlemi gerekli olması durumunda doğum sonrası uygulanmalıdır.
Doç.Dr. S. Pelin Kartal
